Dünya

Tiraniyada azad sənətkar mifi

4 Noyabr, 2022
1142

Açıq mənbələrdən götürülüb

“Radio Svoboda”nın yazarı Mixail Epşteyn Rusiyada azadlıqların daha məhdudlaşdırılması fonunda sənətkarın öz azadlığını qoruyub-qorumayacağını araşdıran məqalə yazıb.

Toplum TV orijinal adı “Gizli azadlıq” olan məqaləni oxucularına azərbaycan dilində təqdim edir:

Rusiya tarixinin indiki dövrü uzun onilliklər boyu, xüsusən də sovetin son dövründə intelligensiya üçün təsəlli və dayaq olmuş bir mədəni mifə son qoya bilər. Bu, tiraniyaya, siyasi əsarətə baxmayaraq, mənəvi və yaradıcılıq azadlığını saxlamağın mümkünlüyü haqqında mifdir. Bu azmış kimi, əsarət guya mənəvi dirçəlişə səbəb olur və ən ağır tiraniya zamanı ən yüksək yaradıcılıq zirvələri fəth edilir. “Daxili”, “gizli” azadlıq anlayışı 1970-ci illərin və 1980-ci illərin əvvəlindəki “durğunluq” dövründə ən ilhamverici anlayışlardan biri idi. Zatən hakimiyyəti seçməyin mümkün olmadığı, hüdudlarından çıxa bilmədiyin ölkədə daxili azadlıqdan başqa bir azadlıq qalmırdı.

Rusiyada bu mifin əsasını ömrünün sonlarında  (1836) yazdığı “Pindemontidən” şeiri ilə Puşkin qoyub.

Ali, uca qaydalar kimə verir-versin həzz,
Məndən ötrü o şeylər qara qəpiyə dəyməz.
Vergilərə etiraz eləmək səadəti –
Qismətimdə yox imiş, incimirəm mən qəti.
Çarların saçyoldusu məni etmir narahat,
Vecimə də deyil heç azaddımı mətbuat.
Axmaqlar aldanırlar, senzuramız həssasdı;
Nə vecimə senzorlar jurnala nəyi basdı.
Bütün bunlar, bilirsiz, sözdü, sözdü, təkcə söz.

Qərb cəmiyyətinin quruluşuna müraciət edən Puşkin vətəndaş və siyasi azadlıqlara istehza edir. Hərçənd, xatırlamağa dəyər ki, Puşkin özü hər zaman xaricə can atırdı.  Kişinyov sürgünündən Yunanısatana qaçmaq istəyirdi; Odessada qaçaqmalçılarla əlaqə qurmağa cəhd edirdi; öz dostunun qulluqçusu kimi Polşa vasitəsilə gizli-gizli Almaniyaya getmək üçün parik sifariş verirdi. Qafqaza yollandı ki, oradan Türkiyəyə keçməyin mümkün olub-olmamasını öyrənsin. Puşkin üçün hara gedəcəyi əhəmiyyətsiz idi, Qərb olsun, ya Şərq, təki vətənin ağuşundan  çıxsın, amma bütün sorğularına rədd cavabı verirdilər. O, çıxış imkanı olduğu halda dərhal yola düşməyən Pyotr Vyazemskini anlamır: “Sən boyunduruqda olmadığın halda necə Rusiyada qala bilirsən? Əgər çar mənə azadlıq versə, bir ay da qalmaram”.

https://toplum.tv/sosial/haqqinda-cox-danisilan-film-qerb-cebhesinde-yenilik-yoxdur

Budur, köləlik təcrübəsi yaşamış, əlçatmaz qaçış haqqında düşünmüş Puşkin 1836-cı il şeirində qisməti ilə barışır və bu acı taleyə ali mənəvi zərurətlə haqq qazandırır. O nəinki daxili və xarici azadlıqları fərqləndirir, həm də onları qəti şəkildə üz-üzə qoyur.

Başqa şeylər gözümdə daha doğma, daha düz;
İstəyir çara əyil, istəyir xalqa sığın,
Mənim üçün əzizdir mənim öz azadlığım.
Fərqi varmı mənimçün? Qoy canları sağ olsun.
Şairin üzü gərək öz yanında ağ olsun,
Əyilməsin heç kimə – nə hakim, nə əyana,
Şair gərək özünün vicdanına inana.
Təbiətdən ruhlanmaq, onu heyrətlə süzmək-
Gəzmək öz kefin üçün, min cür diyarı gəzmək.
Titrəyib coşmalıdır insanın ruhu ancaq,
Sənətin və ilhamın həzzini anlayaraq.
Bax budur xoşbəxtlik! Budur qanun-haqq…

(şeirin tərcüməsi Qismətindir)

Mənəvi kamillik yaşına qədəm qoyan şairin sanki bu iki azadlığın qarşılıqlı əlaqəsini anlamaması heyrətamizdir.  Onun siyasi hüquqlarını məhdudlaşdıran hakimiyyət hərəkət azadlığını da, öz həyatı ilə rəftar hüququnu, “öz kefi üçün dolanmağı” da məhdudlaşdırır... Puşkin senzura qadağalarına, yəni azad sənətkar kimi ən həssaslıq duymalı olduğu hüququn ən kobud pozuntusuna laqeydlikdən bəhs edir. Halbuki şairin nə qədər qeyri-azad olması artıq şeirin başlığından hiss edilir: hətta öz müəllifliyindən imtina etməyə məcburdur, şeiri az tanınan və özü də o zaman ölmüş İtaliya şairi İppolito Pindemontinin (1753-1828) adına çıxarır. Əvvəlcə başqa yalançı başlıq qoymuşdu - “Alfred Müssedən”, amma düşündü ki, bu da təhlükəlidir, çünki Müsse sağ idi və azadlıqsevər şöhrətə malik idi. Puşkin düşündüyünü demək azadlığından özünü məhrum edir, öz ilham mənbəyini tapdayır və bununla belə israr edir ki, bu, həqiqi, “daha yaxşı” azadlıqdır.

Əgər “Pindemontidən” Puşkinin son şeirlərindən biridirsə, “gizli azadlıq” ifadəsi ilk dəfə 1818-ci ildə yazdığı “N. Y. Plyuskovaya” şeirində rast gəlinir; imperatriçə Yelizavetanın (I Aleksandrın arvadı) ünvanına tərif yağdıran şeir onun nədiməsinə ünvanlanıb. Puşkin imperatriçənin xeyirxahlığını və fəzilətlərini vəsf edir, öz tərifində tək olmadığını, bütün rus xalqı adından çıxış etdiyini vurğulayır.

Növbəti əsrdə Puşkinin çağırışına Aleksandr Blok “Puşkinin evinə” şeirində və Puşkinin ölümünün 84-cü ildönümünə həsr olunan “Şairin missiyası barədə” çıxışında hay verir: “Puşkin! Gizli azadlığı sənin ardınca vəsf etdik! Tufanda bizə əl uzat! Səssiz mübarizədə kömək ol!” Blok “gizli azadlığı” kursivlə fərqləndirir,  imperatriçənin nədiməsinə ünvanlanan panegirikə istinad edir. Amma Blok üçün əsas olan Puşkinin başqa şeirinə, həmin “Pindemontidən”ə müraciətdir. “Şairin missiyası haqqında” çıxışında həmin şeiri demək olar ki, bütöv verən Blok yenə də yalnız “gizli” azadlığı müdafiə etməyi lazım bilir və onu aşkar azadlığa qarşı qoyur: Şairin işi, gördüyümüz kimi, xarici aləmin qaydaları ilə müqayisəolunmazdır. Bu gün, Puşkinin xatirəsinə həsr olunan gündə şəxsi adlandırdığımız azadlığı siyasi adlandırdığımız azadlıqdan fərqləndirən Puşkinin haqlı olub-olmaması haqqında mübahisə etməyək. Biz bilirik ki, o, “başqa”, “gizli” azadlıq tələb edirdi...”

“Gizli azadlıq” nə deməkdir? Əgər özünü elan edə bilmirsə, əsarətdən nə ilə fərqlənir? Həqiqi azadlığı “gizli azadlıq”la əvəzləmək, bununla da ən sərt qeyri-azadlığa haqq qazandırmaq həvəsi çox böyükdür.

“Gizli azadlıq” müdafiəsinə çıxışından az sonra, 1921-ci il iyulun 12-də Kommunist partiyasının Siyasi bürosu ağır xəstə olan Blokun müalicə üçün Finlandiyaya buraxılması haqqında Anatoli Lunaçarskinin və Maksim Qorkinin müraciətini rədd etdi. Həmin gün Qorki Vladimir Leninə məktub yazaraq xəstənin müalicə və səyahət hüququ barədə miskin arqumentlər səsləndirir, üstəlik, özünün və Blokun loyallığını isbatlamaq üçün üçüncü adamlar haqqında çuğulluq etməkdən də çəkinmir: “Sovet hökumətinin ünvanına böhtan və şər səsləndirməyə qadir olmayan Aleksandr Blok sinqa və astmadan ölür, onu Finlandiyaya, sanatoriyaya buraxmaq vacibdir. Onu buraxmırlar, amma, eyni zamanda, şər və böhtan atacaq üç yazıçını buraxıblar...” Bloka yalnız avqustun 5-də gediş icazəsi verdilər, amma getməyə macal tapmamış avqustun 7-də öldü.

https://toplum.tv/dunya/si-tsinpinin-tekbasina-hakimiyyeti-cine-ne-ved-edir

Monarxiyanı və kommunizmi arxada qoyaraq XXI əsrə gəlib çatan bu yalanın -guya heç bir tiraniya şəxsiyyət azadlığına mane ola bilməz - təbiətini anlamağın indi əsl vaxtıdır.

 “Mənə əzizdir öz azadlığım...” Bu sətir nə deməkdir -  azadlığın müdafiəsi, yoxsa ondan və son nəticədə elə öz-özündən imtina? Özünü “daha yaxşı” ilə məhdudlaşdıran, “daha pis” ictimai azadlığa, “daha pis” vətəndaş hüquqlarına etimadı sarsıdan... Bu özünü aldatmanın tarixi nəticələrini təkcə şairlərin deyil, bütün xalqın öz taleyində hiss etməsini anlamaq çox ağırdır.

Tərcümə: Yadigar Sadıqlı


Toplum TV Azərbaycanın müstəqil xəbər platformasıdır. Ölkədə və bölgədə baş verən hadisələri dəqiq və qərəzsiz şəkildə izləyicilərimizə çatdırırıq.

Toplum TV hər gün siyasət, iqtisadiyyat, sosial, kriminal, gender mövzularında reportajlar və xəbər proqramları, tolk-şou və müsahibələri diqqətinizə təqdim edir.

Ən doğru xəbərləri izləmək üçün Toplum TV-yə abunə olun.

Youtube: https://www.youtube.com/channel/UCztIohlYx63yMJzcRTF18IA

WebSite: https://toplum.tv

Facebook: https://www.facebook.com/toplumtv

İnstagram: https://www.instagram.com/toplumtv/

Telegram: https://t.me/Tvtoplum

Şikayətlərinizi Whatsapp-da Qaynar Xəttimizə göndərin: +99450 247 55 06

Dünya

Yaxın Şərqdə müharibə: ABŞ atəşkəs başa çatdıqdan sonra İsrail üçün qırmızı xətlər çəkib

Yadigar Sadıqlı
8 Dekabr 2023

Açıq mənbələrdən götürülüb

Atəşkəsin bu qədər uzun sürməsi diplomatik səylərin nəticəsi idi. İndi, yeddi günlük pauzadan sonra İsrail də, HƏMAS da mürəkkəb hərbi və siyasi məsələləri həll etməlidirlər.  HƏMAS üçün bu, həyatda qalmaq mücadiləsidir. Nə qədər ki, HƏMAS yaraqlısı tətiyi basa və ya İsrailə raket ata bilir, məğlubedilməz olduğunu iddia edəcək. İsrailin vəzifəsi isə, özünün nəhəng hərbi qüdrətinə baxmayaraq, daha çətindir. Oktyabrın 7-də baş tutan və çoxu mülki şəxslər olan 1200-ə yaxın adamın ölümü ilə nəticələnən hücumdan sonra ölkənin baş naziri Binyamin Netanyahu HƏMAS-dan sarsıdıcı intiqam almağa and içib. İsrail ordusunun hərbi əməliyyatları bərpa etməsindən sonrakı ilk saatlarda hökumət “WhatsApp”dakı xəbərində bir daha...
Dünya

Putin prezident seçkilərində iştirak edəcəyini açıqlayıb

Toplum TV
8 Dekabr 2023

Reuters

Rusiya Federasiyası Prezidenti Vladimir Putin 2024-cü ildə keçiriləcək prezident seçkilərində iştirak edəcəyini açıqlayıb.  Toplum TV TASS-a istinadən xəbər verir ki, bu barədə dekabrın 8-də jurnalistlərə Vətən Qəhrəmanları Günü münasibətilə Kremldə keçirilən mərasimdən sonra dövlət başçısı ilə söhbətin iştirakçıları məlumat veriblər. Məlumata görə, qondarma "Donetsk Xalq Respublikası parlamenti"nin spikeri Artyom Coqa Putinə müvafiq tələblə müraciət edib və Rusiya prezidenti bununla razılaşıb. https://toplum.tv/dunya/prusiyanin-neftden-gelirleri-rekord-hedde-ccedilatibp Putinin dövlət başçısı kimi səlahiyyətləri 2024-cü il mayın 7-də başa çatır. Rusiyada növbəti prezident seçkiləri isə martın 17-nə təyin edilib. Putin beşinci dəfə prezidentliyə namizədliyini irəli sürəcək. O, qalib gəlsə, daha 6 il, 2030-cu ilə qədər dövlət başçısı postunu...

Seçilmiş Videolar

Toplum TV loqo