ABŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi (FED) uçot dərəcəsini qaldırdıqdan sonra dolların bahalaşması gözlənilir. Dünya iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsiri olan bu qərarın manatın və rublun məzənnəsinə təsiri necə olacaq? 

Amerika bank sistemi üçün daxili istiqrazların dəyərini müəyyən edən dərəcənin belə kəskin artımı 1994-cü ildən sonra ilk dəfə həyata keçirilir.  CNN qeyd edir ki, artım analitiklərin gözləntilərinə uyğundur. İyunun 10-a qədər dərəcələrin 0,5% artırılacağı gözlənilirdi, amma 1981-ci ildən bəri ən yüksək inflyasiya barədə məlumatlar dərc olunandan sonra FED-in daha qətiyyətli tədbir görəcəyi məlum olub. Federal Ehtiyat Sisteminin direktorlar şurasının rəhbəri Cerom Pauell bildirib ki, iyulda dərəcələr daha 0,5-0,75% artırıla bilər. 

Mərkəzi Bank istəmədikcə...

Qərardan sonra avronun dollar qarşısında dəyərində daha da ucuzlaşma müşahidə olunub. İqtisadçılarsa deyir ki, qazancı manat və rublla olanların taleyinin dünyadakı iqtisadi proseslərdən çox, daxili qərarlardan asılıdır. 

Milli Məclisin İqtisadi Siyasət komitəsinin üzvü Vüqar Bayramov “Facebook” postunda manatın məzənnəsinin birbaşa Azərbaycan Mərkəzi Bankının qərarından asılı olduğunu yazıb. Kursa təsir göstərən əsas iqtisadi faktorlar arasında deputat ölkəyə daxil olan valyutanın həcmi, Dövlət Neft Fondu tərəfindən hərraca çıxarılan valyutanın miqdarının sadalayır. 

“Valyutaya olan tələbin əhəmiyyətli hissəsi Neft Fondu tərəfindən ödənilir. Bu baxımdan Neft Fondunun hərraca çıxartdığı vəsaitlərin həcmi dollara olan tələbin ödənilməsində çox önəmlidir. Bu da təbii ki, manatın məzənnəsi baxımından vacib hesab olunur. Təbii ki, xarici ticarət tərəfdaşlarımızda milli valyutalarının məzənnələrindəki dəyişikliklər də iqtisadi faktorlardan biridir. Mərkəzi Bank prosesə birbaşa intervensiya etmək imkanlarını qoruyub saxlayır. Ona görə də manatın məzənnəsinin necə dəyişməsi birbaşa Azərbaycan Mərkəzi Bankının mövqeyindən asılı olacaq”.

Manat lirə deyil

Ekspertlərin fikrincə, Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya maliyyə bazarında məhdud iştirakı və dünya bazarına çıxardığı əsas məhsulun neft olması onu iqtisadi inkişafdan geri salır, amma həm də maliyə krizislərini idarə etmək imkanı verir. 

İqtisadçı Rövşən Ağayev deyir ki, FED-in qərarı dünya birjalarına inteqrasiya olunmuş açıq iqtisadiyyata malik ölkələrə daha çox təsir edir. Hansı ölkələrdə ki  milli valyutanın məzənnəsi təkcə əmtəə xidməti üzərində deyil, həm də maliyyə bazarlarında formalaşır, bu ölkələrə FED-in qərarı ciddi təsir göstərir. Ekspert bildirir ki, Azərbaycan oturuşmuş bazar institutları olan ölkə deyil. 

Ölkədə maliyyə bazarları normal fəaliyyət göstərmir: “Manatın məzənnəsi bazarda deyil,  Mərkəzi Bankın təyin etdiyi sabit məzənnə üzərində formalaşır. FED-in qərarı dolları dünya bazarlarında bahalaşdırır  və digər valyutalar qarşısında dəyər qazanır. Amma Azərbaycan bunun təsirini dollar qarşısında dəyər itirən digər valyutalarla münasibətdə  hiss edir. Azərbaycan manatı dollara bağlandığı üçün dollar qarşısında digər valyutalar hansı dinamikanı göstərirsə, eyni qaydada manat qarşısında da göstərir. Məsələn, türk lirəsi ciddi şəkildə dəyər itirir. Əgər lirə dəyər itirirsə, manat lirəyə münasibətdə bahalanır”. 
    
Nə qədər ki neft var 

İqtisadçıya görə, bir qayda olaraq, FED dollar bahalaşması ilə müşayiət olunan qərarlar verəndə adətən neft ciddi şəkildə ucuzlaşır. Neftin qiymətində kiçik dəyişiklik olsa da, ciddi təsir barədə hələ ki danışmaq olmaz. 

İqtisadçı Rusiya-Ukrayna müharibəsinə görə bazarda qıtlıq olmasının neftin kəskin ucuzlaşmasına imkan vermədiyini söyləyir. 

Onun sözlərinə görə, nə qədər ki, neftin qiyməti yüksəkdir, manatın sabitliyi üçün problem olmayacaq. 

“Azərbaycan iqisadiyyatı dinamik deyil. Hökumət valyuta bazarını tam kontrolda saxlayır. Hətta valyuta məntəqəsindən 100 dollar almaq istəyəndən də şəxsiyyət vəsiqəsi tələb edir. Valyuta alış- satışı və ölkədən çıxarılması üzərində sərt nəzarətin olduğu ölkədə hətta aşağı neft qiymətlərində belə manatın məzənnəsi üçün o qədər də təhlükə yoxdur”.  

Rusiyanın blokada sabitliyi 

O ki qaldı FED-in qərarının rus rubluna təsirlərinə, Rövşən Ağayev vəziyyəti belə izah edir: “Rusiya artıq qapalı iqtisadiyyatı olan ölkədir. İqtisadi əlaqələri əhəmiyyətlil dərəcədə məhdudlaşıb. Bu qədər məhdudiyyətlər içərisində rubl bahalaşır, nəinki ucuzlaşır. 

Faktiki olaraq, Rusiya ev təssərrüfatlarının biznesinin əvvəlki qədər xarici valyutaya - dollara tələbatı yoxdur. Bu baxımdan dolların bahalaşmasının rus rublu üçün təhlükəsi yoxdur. Çünki Rusiya iqtisadiyyatı nə qədər təhlükəli zərbə ala bilrdisə artıq alıb”.